Yazan Mervan Kaygu
Günümüzde sporcular, toplum tarafından izlenmekte ve taklit edilmekteler. Sporu hayatına sokmak isteyenler ya da yeni başlayanlar ise, tıpkı sporcular gibi üstün performans sergilemek isteğindeler. Performans savaşları sadece bireyler arasında değil, ülkeler arasında da veriliyor hatta. Pek çok ülke birbirlerine karşı olan üstünlük mücadelelerini spor alanlarında gösterme çabasındalar.
Tabi bir de, spor sektörü maddi anlamda çok hızlı bir şekilde büyüyen bir alan. Bütün bu nedenlerden dolayı, sporcu performansı hem kulüpler için hem de bireysel olarak sporcular için çok büyük önem arz ediyor. Sporcu performansları üzerine çok büyük miktarlarda yatırım yapılıyor. Bu yatırımlar özellikle, insan performansında nasıl artış sağlanabileceği üzerine yoğunlaşan çalışmalar ve bilim insanları, bu alanda çok farklı çalışmalar yaparak insan bedeninin sırlarını çözmeye uğraşıyorlar.
“Hormon Nedir, Ne İşe Yarar?” okumak için tıklayın!
Şimdiye kadarki süreçte, insan performansını artırmada hormonal gelişimin en etkili yollardan biri olduğu keşfedildi. Yıllarca yapılan araştırmalar sonucunda, kişinin performansında meydana gelen dikkat çekici artışların önemli hormonlar tarafından yönetildiği anlaşıldı. Bu hormon çeşitleri arasından en önemlileri ise şunlar:
- İnsülin Hormonu
- Büyüme Hormonu (GH)
- Testosteron Hormonu
- Kortizol
Bu sonuçlar, sadece sporcuların değil aynı zamanda onlar gibi olmak isteyen yüzlerce insanında ilgisini çekebilir. Sedanter bireyler ya da egzersize yeni başlayan bireyler de gerek performanslarının gerekse görünüşlerinin daha iyi olması için çeşitli arayışlar ve kestirme yollar aramaktalar. Tabi bu istekler için kesinlikle kestirme yollar söz konusu değil. Çalışmanız ve emek harcamanız gerekir. yine de daha hızlı bir şekilde gelişmek için yukarıda bahsedilen hormonlardan yardım alabilirsiniz. Bu hormonları vücutta doğal yoldan artırdığınızda, hem performansınız hem de görüntünüz daha hızlı değişecektir.
1- İnsülin Hormonu
İnsülin nedir sorusuna kısaca, Pankreas’ın Langerhans adacıklarının beta hücrelerinde salgılanan ve öncelikli görevi kandaki glikoz seviyesini düşürmek olan hormondur diye cevap verebiliriz (1). Anabolik etki ile aminoasitlerin vücutta proteinlere dönüşümünü gerçekleştirir. Bu sayede hücrelerin büyümesini sağlamaktadır (2). İnsülin karbonhidrat mekanizmasında da rol alan bir hormondur. Kasın enerji ihtiyacını karşılamak için vücut tarafından kullanılır. Kasların gelişim mekanizması şu şekildedir; en basit haliyle yapılan ağırlık egzersizleri esnasında kaslar zorlanır ve bunun sonucun da bir hasar alır, hasar alan bu kaslar dinlenme ve beslenme sonucunda onarılır. Bu şekilde bakıldığında insülin hormonunun ve seviyesinin kas geliştirmek isteyenler için önemi zaten kendini ortaya koymuş olur. Kan şekerini düzenleyen insülin seviyenizi, sağlıklı karbonhidratlarla artırdığınızda hem yağsız kas kütlesinde artış olur hem de performansınızda.
2- Büyüme Hormonu (GH)
Büyüme hormonu (growth hormonu) güçlü bir anabolizandır ve vücut sistemlerinin hepsini etkiler. Kas gelişiminde çok önemli bir rolü vardır. Hipofizden salınan büyüme hormonu uyurken, egzersiz yaparken, stresliyken üretilmesinin yanında, birden fazla aminoasit ve ilaç kullanımlarında da seviyesinde değişimler meydana gelir (3). Büyüme hormonu bir taraftan protein sentezinde rol alırken; aynı zamanda, vücutta da depolanan serbest yağ asitlerinin enerji üretiminde kullanılmasına, kas gelişimini artırmasına ve testis aktivitesinde yükselmeye de etki eder. Bunların yanı sıra sporcu performansında da hızlı bir artışı sağlamaktadır (4).
3- Testosteron Hormonu
Temelde büyümeyi ve virilizasyonu (ses kalınlaşması, erkek tipi vücut gelişimi, vücut kıllarının artması, saç dökülmesi v.b.) neden olmaktadır. Bunların dışında testosteron hormonu, sporda performans artışı sağlamaktadır (5). Kadınlara oranla erkeklerde testesteron seviyesi daha yüksektir. Testesteron seviyesi yüksek olan kişilerde vücut yağ oranı daha az ve kas oranı daha yüksektir. Testesteron seviyesinde yaş ilerledikçe azalmalar meydana gelmektedir. Çinko, magnezyum içeren besinler, sağlıklı yağlar (Doğal tereyağı, zeytinyağı gibi) kırmızı et, brokoli, ıspanak gibi besinler testesteron seviyenizi yükselmesine yardımcı olabilmektedir.
4- Kortizol
Kortizol hormonu protein, karbonhidrat, elektrolit ve lipid metabolizmasını etkiler. Eğer fizyolojik dengelerde herhangi bir değişim olursa, bu durum karşısında organizmayı koruyan savunma hormonu da kendisidir. Stres hormonu olarak anılmaktadır zaten. Kortizol, steroid yapıda bir hormondur. Bu hormon şeker üretiminde bağışıklık sisteminin baskılanması, merkezi sinir sisteminin düzenlenmesi gibi görevlerde rol alır. Kortizol doğumla birlikte böbrek üstü bezlerinde salınmaya başlar. Kortizol düşüklüğü ve yüksekliğinde gün içinde değişimler olmaktadır. En yüksek seviye ilk uyanma zamanında oluşurken en düşük seviyesine akşam uyuduktan hemen sonra ulaşır. Yapılan egzersizlerin dozunun yüksek olması vücutta hormonal, immünolojik ve kardiyovasküler değişikliklere neden olan en büyük fiziksel stresördür. Fakat düşük yoğunlukta yapılan egzersizlerin vücut üzerinde olumlu etkileri vardır. Bireyin stres seviyesinin yükselmemesi için tercih ettiği egzersiz ve egzersizin şiddeti çok önemlidir (6).
Kortizol seviyenizin düşük olmasını istiyorsanız stres seviyenizi azaltacak etkinlikler yapmalısınız. Spor yapmaya önem verdiğimiz kadar dinlenmemize de önem verip yaşam şeklimizi ona göre ayarlamalıyız kısacası.
Sonuç olarak egzersizi sağlıklı kalmak, daha iyi bir vücuda kavuşmak veya daha iyi bir performansa ulaşmak amacında hormonlarımız oldukça söz sahibiler. Yani hedefimiz ne olursa olsun, hormonlar yüksek performansımızı desteklerler ve bunun yanı sıra, vücudumuzdaki birçok durumun kontrolünde de rol alırlar. Bu noktada dikkat etmemiz gereken şey, bizim için en uygun egzersizi bulmak ve hormonal düzenimizin iyi olması için sadece egzersizlerimizi değil, aynı zamanda beslenmemizi ve dinlenmemizi uygun bir şekilde düzenlemektir.