Yazı İçeriği ve Başlıkları
- Çinkonun Faydaları
- Tavsiye Edilen Tüketim Miktarı
- Çinko İçeren Besinler Nelerdir?
- Çinko Eksikliği Neden Olur?
Çinko, sağlıklı bir bağışıklık sistemi için gerekli olan en önemli elementlerden biridir. Çinko eksikliği, kişiyi hastalığa sürükleyebilir veya hastalığa daha duyarlı hale getirebilir hatta boy uzamasını negatif yönde etkileyerek tat alma duyusunu bile köreltebilir. Çinko ne işe yarar derseniz; kendisi insan vücudundaki bir dizi fonksiyondan sorumludur diyebiliriz kısaca ve en az 100 farklı enzimin aktivitesi için de oldukça gereklidir (1).
Gelin elzem bir element olan çinko hangi besinlerde bulunur ve vücut için netürden faydalar sağlar sırayla bakalım.
Çinkonun Faydaları
Çinko, sağlıklı bir bağışıklık sistemi için DNA’yı doğru bir şekilde sentezlemek, çocukluk döneminde sağlıklı büyümeyi teşvik etmek ve yaraları iyileştirmek için hayati önem taşır.
Çinkonun Bağışıklık Fonksiyonunun Düzenlenmesi
İnsan vücudunun T hücrelerini aktive etmek için çinkoya ihtiyacı vardır.
T hücreleri vücuda iki şekilde yardımcı olur:
- Bağışıklık sistemini kontrol etmek ve düzenlemek
- Enfekte olmuş veya kanserli hücrelere saldırmak
Çinko eksikliği bağışıklık sistemi işlevini ciddi şekilde bozabilir.
İshal Tedavisinde Çinko
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, ishal her yıl 5 yaş altı 1.6 milyon çocuğun ölümüne sebep oluyor. Çinko hapları ise bu rahatsızlığın önlenmesine büyük katkı sağlamaktadır.
Bangladeş’te çocukluk çağı ishali için çinko kullanımını artırmak amacıyla ülke çapında bir halk sağlığı kampanyası izlenmiş ve 10 günlük bir çinko tablet kürünün ishali tedavi etmede etkili olduğu ve ileride oluşabilecek durumların önlenmesine yardımcı olacağı doğrulanmıştır (2).
Soğuk Algınlığı Tedavisi İçin Çinko
Yapılan bir çalışmada, çinko pastillerinin soğuk algınlığının süresini yüzde 40’a kadar kısalttığı bulunmuştur (3). Buna ek olarak, çinko içeren pastiller veya şurup alımının, semptomların başlamasından sonraki 24 saat içinde alındığında, sağlıklı insanlarda soğuk algınlığının süresini ve şiddetini azaltmada faydalı olduğu sonucuna varılmıştır (4).
Çinkonun Yara Tedavisindeki Rolü
Çinko, cildin bütünlüğünü ve yapısını korumada rol oynar. Kronik yara veya ülser yaşayan hastalar genellikle düşük çinko seviyelerine sahiptir. Çinko genellikle cilt kremlerinde veya cilt tahrişlerini tedavi etmek için kullanılan ilaçlarda kullanılır.
Çinko, epitelizasyonunu arttırarak, inflamasyonu ve bakteriyel büyümeyi azaltarır ve bacak ülseri iyileşmesini yavaşlatabilir.
Çinko Yaşa Bağlı Kronik Hastalık Riskini Azaltır
Yapılan bir araştırmada, diyet ve takviye yoluyla alınan çinkonun enflamatuar hastalık riskini azaltabileceği bulunmuştur (5). Yıllardır çinkonun bağışıklık fonksiyonunda önemli bir rolü olduğu bilinmektedir. Çinko eksikliği, kronik hastalıklara bağlı artmış iltihaplanma süreçlerini tetikler.
Çinko Yaşa Bağlı Makula Dejenerasyonunu (AMD) Önler
Yayınlanan bir araştırmaya göre çinkonun, AMD’nin ve görme kaybının ilerlemesini geciktirmeye yardımcı olan retinada hücresel hasarı önlemeye yardımcı olduğu gözlemlenmiştir (6).
Çinko ve Doğurganlık
Birçok çalışmada zayıf çinko durumu düşük sperm kalitesi ile ilişkilendirilmiştir. Örneğin, Hollanda’da yapılan bir çalışmada, deneklerin çinko sülfat ve folik asit takviyesinden sonra sperm sayısının daha yüksek olduğu bulunmuştur (7). Başka bir çalışmada, araştırmacılar, zayıf çinko alımının, düşük sperm kalitesi ve erkek kısırlığı için bir risk faktörü olabileceği sonucuna varmışlardır.
Çinko ayrıca aşağıdaki rahatsızlıkların tedavisinde etkili olabilir:
- Akne: Yapılan bir araştırmada akne tedavisinde çinko sülfat için umut verici sonuçlar göstermiştir.
- Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
- Osteoporoz
- Pnömoniyi önleme ve tedavi etme
Tavsiye Edilen Tüketim Miktarı
Çinko alımı özellikle çocuklar için önemlidir, çünkü hafif çinko eksikliği bile büyümeyi engelleyebilir, enfeksiyon riskini artırabilir ve ishal ve solunum hastalığı riskini artırabilir.
1-8 yaş arası çocuklar için önerilen alım miktarı 3-5 miligram arasında değişir ve bu miktar çocuk büyüdükçe artar.
9-13 yaş arası erkekler günde 8 miligram çinko tüketmelidir. 14 yaşından sonra, gereksinim tüm yetişkin erkekler için gerekli olan günde 11 miligrama yükselir. 8 yaşın üzerindeki kadınlar için, gereksinimin günde 9 miligrama çıkar ve 14-18 yaş hariç, günde 8 miligramda sabit kalır.
Hamile ve emziren kadınların yaşlarına bağlı olarak günde 11-13 miligramda çinkoya ihtiyacı vardır (8).
Çinko İçeren Besinler Nelerdir?
En iyi çinko kaynakları fasulye, hayvan eti, fındık, balık, deniz ürünleri, tahıllar ve süt ürünleridir. Bazı kahvaltılık tahıllara ve gıda takviyelerine de çinko eklenir.
En yüksek miktarda çinko içeren gıdalar:
- 100 gr çiğ istiridye : 14.1 mg
- 100 gr sığır eti: 7.0 mg
- ½ bardak kuru fasulye : 6,9 mg
- 100 gr yengeç: 6.5 mg
- 100 gr yağsız kıyma: 5.3 mg
- 100 gr pişmiş ıstakoz: 3.4 mg
- ½ bardak pişmiş pirinç: 2.2 mg
- 1 su bardağı pişmiş bezelye: 1.2 mg
- 100 gr yoğurt: 1.3 mg
- 30 gr ceviz: 1.3 mg
- 30 gr kavrulmuş yer fıstığı: 0.9 mg
Çinko takviyeleri ayrıca kapsül ve tablet şeklinde de mevcuttur. Bununla birlikte, çinko için tolere edilebilir üst sınır, 18 yaşın üzerindeki erkekler ve kadınlar için 40 miligramdır. Ancak önce günlük çinko ihtiyacınızı gıdalardan elde etmeye odaklanmalı, ardından gerekirse takviyeleri kullanmalısınız. Çinko takviyeleri birçok sağlık gıda mağazasında ve çevrimiçi olarak satın alınabilir.
Çinko Eksikliği Neden Olur?
Normalde, çinko eksikliği yetersiz beslenmeden dolayı kaynaklanır. Bununla birlikte, aynı zamanda malabsorpsiyon ve diyabet, malignite (kanser), karaciğer hastalığı ve orak hücre hastalığı gibi kronik hastalıklardan da kaynaklanabilir.
Çinko eksikliğinde görülen hastalıklar:
- İştah kaybı
- Anemi
- Yaraların yavaş iyileşmesi
- Akne veya egzama gibi cilt rahatsızlıkları
- Anormal tat ve koku
- Depresiflik
- Depresyon
- İshal
- Saç kaybı
Hamilelik sırasında çinko eksikliği, zor veya uzun süreli doğum şansını artırabilir.